^{Carine, oktobar 2020. godine}

Između lanjskih i dolazećih snegova u planini su nekada živeli ljudi. Borba za pašnjake je bila njihova borba za opstanak. Sa kamena nadomak mora, izdizalo se visoko pod same Komove. Stoku su i po tri dana i noći ćerali ljudi, čitave porodice, bratstva – pleme.

“Pukla ti pogibija ko Kučima kad dižu u planinu” stara je crnogorska izreka.

I zaista, vredelo se boriti za ovo parče Brda, jer ovde nisu potrebne čatrnje i bistjerne, voda ovde izbija iz svakog kamena.

Carine, Sumor, Bindža, Kurlaj – visoki katuni Kučke krajine, ne tako davno, su vrveli od života od juna do oktobra.

Prostor oko Magliča, Planinice i Crne Planine pozitivan je izuzetak na geološkoj mapi istoka Crne Gore. Surovi kamenjar Žijova ka severu ustupa mesto visokim ali ipak pitomijim šumama i livadama.

To su stari geološki slojevi vulkanskih, metamorfnih stena, koji sa Bjelasicom na severu ali i istočnim delovima Prokletijama (Trojan, Popadija, Berešdolj) dele isto poreklo. Planinski vrhovi su ovde mahom travnati i lako dostupni.

Na tron Kučke planine smo dospeli od sela Opasanica, sledeći šumski put koji kroz klisuru izvornog dela reke Tare izbija na prevoj po imenu Konjski do.

Prevoj ujedno predstavlja i raskrsnicu planinskih puteva.

Produžili smo još više u planinu, Komovima u susret, ka Carinama i čuvenoj Crkvi Svetog Ilije na Sumoru. Sa Sumora smo ispeli obližnji greben Planinice.

Niz Planinicu nazad, podigosmo se i na “Bilo od Carina” – visoki planinski prevoj ispod samog Kučkog Koma.

U smiraj jesenjeg dana vratili smo se na Konjski do i potom obišli katune u kojima danas nažalost više nema znakova života. Stare glade su sada samo jedan muzej na otvorenom.

Crkva Svetog Ilije na Sumoru.

Crkva na Sumoru predstavlja kultno mesto u istorijskom nasleđu plemena Kuča. Na mestu koje zrači posebnom energijom zatekli smo se koji minut pre svitanja.

Crkvu je sagradio kralj Nikola I Petrović 1900. godine “za pokoj duše njegovog oca vojvode Mirka”. Sagrađena je na visini od 1.770 mnm, što je rijetkost u Evropi. Lokacija i povod za izgradnju crkve na toj lokaciji nije slučajan. Planinski pašnjaci ispod Komova vjekovima su bili izvor opstanka Kuča zbog čega su vođene dugogodišnje borbe sa albanskim plemenima. Lokalitet je kroz vjekove bio mjesto okupljanja. Tu se slavilo, mirilo, a i dijelila pravda među kučkim bratstvima, a takođe i ratovalo, mirilo i sastajalo sa susjedima Klimentima i Malisorima. Iako iznad ulaza u crkvu piše da je kralj sagradio “hram hrabrom plemenu Kuča”, motiv za izgradnju se može tražiti i u drugoj činjenici. Mnogi smatraju da je Crkva sv. Ilije na Carinama “crkva pokajnica” i da je kralj Nikola izgradnjom hrama ustvari zatražio oprost grijehova od Kuča, koje su prema tom znamenitom crnogorskom plemenu, počinili njegovi preci otac Mirko i stric Danilo. Naime, u poznatoj pohari Kuča 1856. godine, u vrijeme vladavine knjaza Danila, crnogorska vojska je pod komandom vojvode Mirka izvršila odmazdu nad stanovništvom Kučke krajine zbog nepokornosti njihovih plemenskih vođa centralnoj vlasti na Cetinju. (Predrag Popović – “Vrhovi Crne Gore”).

Planinica.

Planinica je poslednji vrh Komova ka jugu, a ujedno se može smatrati i severnim završetkom Kučkih planina. Ona je najistočniji deo graničnog venca Mojana, iznad Vrmoše. Vrmoša je poslednja, najsevernija dolina Albanije, sa tri strane okružena Crnom Gorom. Ova nesvakidašnja pozicija Planinice na međi susednih masiva i zavidnih 2153m garantuju vrhunske poglede ka sve četiri strane sveta.

Komovi se skoro pa rukom mogu dohvatiti sa Planinice. Ka jugu vrhovi Kučkih planina, Surdup, Štitan, Vila, Štrugeze. Ka istoku, testerasti venac neponovljivih Prokletija od Fortita do Šnikuta.

Crkvu na Sumoru i vrh Planinice deli jedan čas hoda. Isplati se prošetati celim njenim grebenom.

Prateći greben ka istoku, stiže se do ispod samog vrha Zabel (Maja Zabeljit 2130m). To je već Mojan. Tačka prekida je ujedno i početak grebenske granice sa Albanijom, koja dalje ka istoku prati potkovičasti venac Mojana sve do njegovog najistočnijeg vrha Biograd.

Autor fotografija u setu koji sledi – Rale Pavićević (@rale_p):

Carine.

Bilo od Carina visoki je planinski prevoj i raskrsnica starih pastirskih staza ka nekada mnogobrojnim katunima Kuča, Vasojevića i Bratonožića, plemena koji okružuju prostor Komova. Preko Ćafe od Pričelja (2105m) između Rogamskog vrha i Suvovrha prevaljuje se na severnu stranu Komova (katun Ljuban). Ukoliko se međutim ostane po južnoj strani planine, i krene kružnom stazom oko Komova, kroz napušteni katun Popovića na Carinama, stiglo bi se do uzvišenja Varda, starog osmatračkog mesta plemena Vasojevići, a odatle potom i do dobro poznatog katuna na Štavni.

Ka Štavni se naravno može i direkt kroz Međukomlje, markiranom planinarskom stazom koja silazi sa Kučkog Koma, najvišeg vrha Komova.

Danas nismo sledili nijedan od ovih pastirskih i planinarskih puteva, dovoljno je bilo i nahraniti se izdašnim pogledima sa ovog posebnog mesta.

Katuni Kučke Planine.

“Kultura ishrane i stanovanja na katunima Kučke planine otkriva procese generacijskih dubina, u kojima se čuvaju smisao, razlozi i pogledi čovjeka na njegov svijet; u njemu su satkani filosofija, istorija, sociologija i hronologija plemena.” (Ivan Laković “Katuni Kučke planine”, UCG)

Katun Vujadinovića se nalazi nedaleko od raskršća na Konjskom dolu. Planinarska transverzala CT-1 prolazi kroz isti sa Magliča kao Carinama. Boja kamena od koga su naslagane kolibe je specifične tamno zelene boje, a u vezi sa gore pomenutim geološkim poreklom ovog dela planine. Već na susednoj Bindži preovlađuje uobičajni beli krečnjak, kakav uglavnom srećemo po većem delu Crne Gore.

Kolibe formiraju katun zbijenog tipa, što je čest slučaj kod Kuča, pogotovo u “Gornjoj planini”, a razlozi su delom odbrambeni a delom da bi što više prostora ostalo za ispašu. Kolibe ili kako ih Kuči zovu – glade – su usmerene ka Komovima, a sam katun je smešten u blagoj udolini koja ga štiti od vetra.

Na katunu početkom oktobra nismo nikoga zatekli. Do pre samo dve godine katun je imao slovima jednog osamdesetogišnjeg izdižara. Ne znam da li je još uvek živ.

Nekoliko kilometara istočnije, u završnici dana, stižemo i na katun Bindža, smeštenog na obodu Planinice, na samoj granici sa Albanijom. U pitanju je prava gorska terasa – Prokletije se sa ovog mesta otvaraju kao na dlanu.

Pitko oktobarsko sunce u zalasku nas ispraća sa tajanstvene zemlje Kuča. Prostor južno od Komova protkan mistikom starih katuna neobične je lepote, a zbog svog izolovanog položaja, daleko od današnijh žila komunikacije, retko posećen. Opijeni viđenim i doživljenim, silazimo nazad u dolinu, u sumorni grad, gde su potomci izdižara u žrvnju takozvanog civilizacijskog napretka oformili trajna celogodišnja staništa.

Da li će se oni sami ili neki njihovi bliži ili dalji potomci ikada ponovo vratiti u planinu?

Rale Pavićević i Nebojša Atanacković, 11.10.2020. godine.

Veliko Hvala “Mićunu” Iliji Periću. Ova priča je tebi posvećena.

Wikiloc: Crkva na Sumoru – Planinica – Carine – Katun Vujadinića – Bindža.