^{Istočna Srbija, april 2023.}

Prerast je narodna reč za “most od kamena” ili prirodni lučni svod od krečnjaka, najčešće nastao obrušavanjem površinskih pećina pod dejstvom vode.

Iz daleka nevidljive, izbliza čudesne, prerasti su neočekivani diskontinuiteti u reljefu istočne Srbije, do skoro praktično nepoznati posetiocima sa strane.

Tek kad se nađemo pod njima, stiče se pravi utisak njihove grandioznosti. Huk vode i odraz svetla po kamenom svodu dodatno osnažuju utisak magijskog mikroprostora – voda koja protiče ispod prerasti od davnina se smatra lekovitom.

Tri najpoznatije prerasti istočne Srbije su Valja prerast kod Majdanpeka, Vratnjanske prerasti na Miroču i konačno, Rajska prerast kod sela Plavna u opštini Negotin.

Rajska prerast.

Najmanje vidljiva, ređe posećena od gore pomenutih, sa punim pravom nosi epitet – rajska. Ako se pažljivije sagleda njena struktura, ovde se zapravo radi o spoju prerasti i tunelske pećine koju je produbila mala ali očito moćna reka Zamna.

U Rajskoj prerasti se tako ogleda geneza samog fenomena prirodnog mosta od kamena – svodovi rečne pećine tek su delimično urušeni, njen najveći deo je i dalje na svom mestu – biti na ovom mestu znači prisustvovati živom prenosu geološkog nastanka prerasti.

Valja prerast.

Ako je Rajska prerast zbog svoje očuvane pećinske dvorane najimpozantnija, Valja prerast poznata i kao Šuplja stena, kraj sela Rudna glava kod Majdanpeka može da se pohvali kolosalnošću i najvećom visinom lučnog svoda – čak 45 metara deli korito rečice Prerast od stenovitog krova pod kojim protiče.

Pod zidinama od krečnjaka, zavodljiva rečica Prerast pravi nekoliko kaskada sa protočnim jezercem.

Prostor oko prerasti je u prošlosti bio obrastao visokim rastinjom pa se prerasti teže prilazilo. U međuvremenu je postavljeno nekoliko drvenih mostova i organizovana čuvarska služba koja brine o tome da je zaštićeni prostor u besprekorno čistom stanju.

Prerasti Vratne – Mala i Velika Kapija.

Daleko od savremenih saobraćajnih tokova, u pustom prostranstvu planine Miroč nalazi se zabačeno selo Vratna, a uz njega i istoimeni manastir i reka.

Reka Vratna na svom kratkom toku prolazi kroz dve prerasti, to su Mala i Velika Kapija Vratne. Do treće, Suve prerasti potrebno je dobaciti 5 kilometara hoda – delom i kroz samo korito reke, a koje u proleće, kada su ovi prostori najatraktivniji, neće biti sasvim prohodno.

Velika kapija deluje monumentalno sa svojim golemim polukružnim lukom iznad korita reke.

Prerasti Vratne su najposećenije, dok je Rajska prerast (i dalje) u prilično izolovanom okruženju.

Za posetu Valja-prerasti se plaća ulaznica u simboličnom iznosu (250 rsd), i prostor je zatvoren za posetu nakon rada čuvarske službe (18h). U blizini se nalazi i geološki atipičan Beli Izvorac, koji takođe zavređuje posetu. Bele izvore i Valja prerast je moguće objediniti kružnom pešačkom turom (samo uz .gpx ili sa vodičem)

Sve tri lokacije su geografski relativno blizu jedna drugoj – na svega pola sata vožnje (ako se ide redom Vratna – Rajska – Valja prerast) i lako su dostupne za posetioce (sa izuzetkom Suve prerasti u rano proleće).

Svuda su “prošle” strane donacije a što u praksi znači postojanje putokaza i info-tabli, dok su prelazi preko reke značajno olakšani drvenim mostićima.

Dunav odavde nije daleko – Donji Milanovac će poslužiti kao idealna početna tačka za obilazak ovog zanimljivog dela Srbije. Prerasti su odlična dopuna planinarskom programu, recimo do nekog od vidikovaca nad Dunavom.

Posebno hvala Danijelu Bumbeševiću, čuvaru i “ambasadoru” Valja-prerasti.

Istočna Srbija, april 2023. godine