Žabljak, mart 2020. godine
Ko god je tumarao (staro)hercegovačkim visovima nije mogao da ih ne opazi: Grčka, kaurska, svatovska groblja, mramorja ili mešeti ,narodski su izrazi za tajanstvene stećke.
Stećci su nadgrobni spomenici iz perioda srednjevekovne Bosne. Do dana današnjeg uprkos destrukciji zbog sujeverja ili nemara, sačuvano je preko 70.000 stećaka.
Mapa stećaka prilično koincidira sa teritorijom koju je zahvatala srednjevekovna kraljevina Bosne i Huma (Hercegovine) na svom vrhuncu u XIV veku za vreme kralja Tvrtka Kotromanića. Tada je i klesanje stećaka bilo najintenzivnije. Širenjem Osmanskog carstva na Balkan, stećci postepeno zamiru.
Stećci kao nadgrobna obeležja ali i prateći rituali i verovanja se dovode u vezu sa Crkvom bosanskom. Iako u osnovi pravoslavna, Crkva bosanska je imala posebno ustrojstvo i nije postupala ni po istočnim ni po zapadnim kanonima. Po mnogim aspektima je bila deo “bogumilske” transverzale u srednjem veku, koja se prostirala od Francuske do Jermenije.
Bogumili, poznati kao Paterani u Italiji, ili Katari u južnoj Francuskoj su zbog učenja o “dualističkom poreklu” materijalnog, a koji vuče korene iz istočnog misticizma, smatrani za jeretike i surovo proganjani u ostatku Evrope.
Stećci nisu slučajno tamo gde su. Na Bjelašnici, Zelengori, Visočici, Pivskoj planini ili ovde na Žabljaku, stećci dodatno mistifikuju ionako spektakularne prirodne predele. To su po pravilu mesta za koja su preci verovali da odišu posebnom energijom, na blagim uzvišenjima, često u blizini planinskih jezera.
S obzirom da se stećci sreću u vrletnim planinskim područjima, čini se da su u stara vremena, stalna naselja postojala i tamo gde danas borave samo pastiri tokom leta.
Kako su se stećci transportovali do grobnih mesta?
Profesor Šefik Bešlagić, kultni proučavalac stećaka 60tih godina prošlog veka, u svojoj knjizi “Stećci kultura i umetnost” nameće logičnu tezu da su u neposrednoj blizini nekropola postojali majdani. Tu bi se stećci isecali i potom na plazovima (drvenim trupcima) transportovali do obližnje nekropole.
Stećci predstavljaju stoprocentno autentično istorijsko nasleđe dinarskog prostora.
Sama pojava kulture stećaka u poznom srednjem veku predstavlja svojevrsni anahronizam. Monolitne kamene skulpture su postojale mnogo ranije, u praistorijskim epohama, ali u strogo paganskim društvima (Kelti u Britaniji). Činjenica da stećci predstavljaju hrišćanske spomenike i da se javljaju u sklopu državne religije, čini ih kulturoškom pojavom bez presedana na evropskom kontinentu.
Dvadesetak odabranih nekropola stećaka uključujući durmitorske, se stoga zasluženo nalaze na UNESCO listi svetske baštine.
Sam pojam “stećak” se javlja tek u XIX veku. Stećak se u srednjem veku, u vreme nastanka, nazivao kam ili biljeg.
Stećci na Durmitoru se nalaze na dve međusobno bliske i lako dostupne lokacije, to su Grčko groblje (Riblje jezero) i Žugića bare.
Nakon ski tour uspona na Šljeme, odskijane padine smo dopunili dragocenom perspektivom iz doline.
Jezerska visoravan je poput azijske stepe, kontrast program u odnosu na alpske pejzaže po kojima je Durmitor prepoznatljiv na prvom mestu.
Iz stepskog pejzaža izranja jezero tirkizne boje – to je Vražje jezero. Odavde se posebno lepo vidi durmitorska linija na horizontu, od Sedla, Stožine preko prostranog Šljemena do Savinog Kuka.
Obližnje Riblje jezero je manje, ali ukrašeno drevnom mističnom nekropolom.
Usled brojnih osvajanja i previranja, ako izuzmemo primorske gradove i kontinentalne manastire, opipljivo nasleđe srednjeg veka na ovim prostorima je veoma tanko. To je razlog više da se stećcima ophodimo sa većim poštovanjem i interesovanjem koji oni nesumnjivo zaslužuju.
“Stećak je za mene ono što nije za druge, ono što na njem i u njemu nisu drugi unijeli ni znali da vide. Jest kamen, ali jeste i riječ, jest zemlja, ali jeste i nebo, jeste materija, ali jeste i duh, jest krik, ali jeste i pjesma, jest smrt, ali jeste i život, jest prošlost, ali jeste i budućnost.”
Mak Dizdar
Gde se sve mogu pronaći stećci? www.stecakmap.info (Fondacija “Mak Dizdar”)
NESTVARNA MESTA. 