Tog dana sve mi je postalo jasno: Besmrtnici su Trogloditi*, rečica peskovite vode je Reka koju je tražio onaj konjanik. Što se tiče grada čija se slava prostire sve do Ganga – proteklo je devet vekova otkako su ga Besmrtnici napustili. Od njegovih svetih ostataka podigoše na istom mestu besmisleni grad kroz koji sam prošao, parodiju ili naličje onog prethodnog kao i hram posvećen nerazumnim bogovima koji upravljaju svetom o kojima ništa ne znamo osim da ne liče na ljude. Ta zadužbina je poslednji simbol na koji su besmrtnici pristali; on označava period u kome su odlučili da žive u razmišljanju i čistom rasuđivanju pošto su smatrali da je svaki poduhvat uzaludan. Podigli su Grad, zaboravili ga i nastanili se u pećinama. Zaokupljeni mislima oni uopšte nisu primećivali svet oko sebe.
Horhe Luis Borhes – “Besmrtnik”
Kapadokija je drevna rimska provincija koja je obuhvatala prostor istočne Anadolije, u srcu današnje Turske. Toponim Anadolija potiče od grčke reči Ανατολή što u prevodu znači istok.
Ovdašnji unikatan krajolik je geološka zaostavština vulkanskih erupcija iz prošlosti. Čitava Anadolija geografski predstavlja visoki plato sa prosečnom visinom od oko 1000 metara iznad mora. Sa ovog platoa uzdižu se brojni izolovani kupasti planinski vrhovi. To su stratovulkani (ugašeni vulkani). Najviši vrh Turske, Ararat, jedan je od njih.
Vulkanske stene je dodatno oblikovala erozija uz atmosferske uticaje, stvarajući nesvakidašnje oblike. Stene su iznutra mekane te su i pra-stanovnicima omogućavali da ih preoblikuju i prilagođavaju svojim potrebama. Troglodizam ili život u pećini se u Kapadokiji održao sve do sredine XX veka.
Kapadokija je u periodu od III pa sve do XII veka stecište asketskog i monaškog života. Ovde su tragovi ranog hrišćanstva najupečatljiviji. U vreme kada je hrišćanstvo još uvek bila religija siromašnih, Kapadokija je jedna velika hrišćanska komuna, a za čiji nastanak u IV veku je zaslužan i Sveti Vasilije Veliki, episkop Cezarejski.
Prostrana Anadolija je most Evrope i Azije. Pritisak nataliteta i oskudice konstantno pomera plemena iz centralnoazijske stepe, arapske pustinje i sa persijske visoravni. Tokom srednjeg veka, ratnički pohodi i upadi sa istoka sve su učestaliji dok je moć Vizantije sve slabija.
Lokalno stanovništvo u Kapadokiji još jednom koristi geološke prednosti vulkanskog podneblja, gradeći čitave podzemne gradove koji služe kao masovna skrovišta u slučaju napada. Prema nekim podacima, čak 30.000 ljudi je moglo da se smesti ispod zemlje. Najpoznatiji i najbolje očuvani podzemni gradovi su Durunguyu, Kaymakli i Ozkonak.
Konačnim dolaskom Turaka Seldžuka u XIII veku stvari se iz korena menjaju – islam u velikoj meri potiskuje hrišćanstvo. Istočni krst i grčki jezik ipak će opstati u brojnim enklavama i hrišćanskim mahalama sve do 1923. godine. Prema popisu iz 1914. godine, dva miliona Grka i milion Jermena su nastanjeni u maloazijskom delu Turske.
“Antalagi” 1924.
Ἡ Ἀνταλλαγή je grčki izraz za razmenu stanovništva između Grčke i Turske, a kao epilog ratova i stradanja stanovništva u periodu 1912-1922. Sa današnjeg aspekta ljudskih prava, ovaj nečuveni diplomatski dogovor će trajno zapečatiti sudbinu anadolskih i pontijskih Grka ali i tračanskih i makedonskih Turaka. Kad se tome doda kobna sudbina anadolskih Jermena u I svetskom ratu, viševekovna multikonfesijalnost i multikulturalost u potpunosti će nestati u većem delu današnje Turske.
“Ćumhurijet” – sekularna turska republika je izgrađena na snažnom konceptu jedne nacije. Isti recept sa odloženim dejstvom i podjednako surovim ratnim okolnostima ponovio se i na zapadnom Balkanu, sedamdeset godina kasnije. Ratovi devedesetih se mogu posmatrati i u svetlu konačne disolucije zaostavštine Otomanskog carstva.
Urgup je tako nekada bio Prokopi. Goreme se zvao Korama. Gotovo da nema varoši u ovom delu Turske gde i danas nisu vidljive ruine i tragovi starih komšija. Vredi prošetati niz sokake Ućhisara ka Dolini golubova. Kućišta starih stanovnika još uvek stoje i prkose vremenu.
Sa druge strane, većina današnjih stanovnika Kapadokije vodi poreklo sa Balkana, njihovi pradedovi su se naselili iz Egejske Makedonije i Tesalije (Kastorija, Solun, Larisa).
Srž Kapadokije je trougao između Urgupa, Ućisara i Avanosa a u čijem središtu je smešten turistički centar regije – gradić Goreme. Rastući turizam u poslednjoj deceniji jeste transformisao ova mesta ali nije bitno narušio autentičnost većeg dela okolnog prostora. Dovoljno je samo iskoračiti sa glavnih puteva i spustiti u neku od dolina. Za ljubitelje hodanja Kapadokija je pravi izbor, pogotovo u hladnijim mesecima.
I konačno tu su i neizbežni baloni – zaštitni znak Kapadokije u svetskim okvirima. Goreme u praskozorje vrvi od buke kompresora i opšteg meteža vozila. Posetioci iz cele zemlje se tiskaju po okolnim brdima kako bi posmatrali jutarnji spektakl. Dva sata kasnije, po prizemljenju većine balona, sve se stišava i nestaje.
Zašto baloni lete u svitanje? Zato što je tada vetar najslabiji i najpredvidiviji. Ovde su noćne temperature niske (skoro svako jutro je bilo mrzno u novembru) da bi preko dana uz obilje sunca dosezale dvadeseti podeok. Velika razlika noćne i dnevne temperature znači stvaranje snažne lokalne termike. Termalne struje su poželjna stvar za paraglajdere, a nepovoljna za balone, koji predstavljaju primitivne, slabo-upravljive letelice.
Geološki singularitet Kapadokije čini mreža udolina usečenih u zaravan centralne visoravni. Unutar plitkih udolina, glatkih i strmih bočnih strana, grupisani su stenoviti tornjevi različitih oblika, tekstura i boja, a koje lokacijski variraju od bele do purpurne.
U središtu prostora je zaravnjen plato planine Akdag (1324m) koji je sa svih strana okružen “čitavim morem” stenovitih formacija. Na severu je locirana Dolina monaha, Zelve i Pasşabağ Vadisi. Na zapadu je Devrent vadesi, dok su na jugoistoku Crvena i ružičasta dolina (Kizilčukur Vadisi), na koju se nastavljaju Meskendir i Gorkundere vadesi.
Između gradića Goreme i Ućhisar proteže se raskošna “Dolina golubova”, tojest “Pigeon valley” na engleskom ili Guvercinlik vadisi na turskom.
U velikom broju ovih kamenih tornjeva zatekli smo izdubljene isposničke kelije koje datiraju hiljadu godina unazad. Lokalci ponegde idalje obrađuju peskovite džepove zemlje. Pećinska produbljenja se neretko koriste za smeštaj i fermentaciju voća. Staro hrišćansko stanovništvo ih je koristilo i kao vinske podrume ili sarafane.
Upečatljivi Ućisar (Uchisar) se ističe svojom nesvakidašnjom, iz daleka uočljivom vizurom. Ućisar u prevodu znači stara utvrda. Desetak kilometara zapadnije nalazi se i njegov antipod Ortahisar. Oba utvrđenja su izgrađena na prirodnim stenama, i u prošlosti su bila važna osmatračka mesta – ključna u odbrani od brojnih napadača i osvajača.
Severno od puta koji spaja Goreme i Uchisar je “Love and White valley” – poprište jutarnjeg ludila pred naletom desetina balona koji ovde sleću. Ovde obavezno treba doći u svitanje i utopiti se u masu. Atmosfera je festivalska – uz logorsku vatru, mladence, oldtajmere, i turiste svih dobi iz svih delova Turske. Čak su i redari angažovani u cilju odvraćanja posetioca od klizave litice.
Na horizontu će se pojaviti sunce a ubrzo nakon toga uslediće invazija.
I konačno, po južnoj strani leži Gorkundere vadisi, najmanje posećena i meni najdraža udolina. U centru su opet markanti tornjevi sa bazaltnim kapicama, preko kojih se pruža duboki pogled ka Crvenoj dolini i planini Akdag na severu.
U klisuri pod severnim liticama planine Akdag uklesan je drevni manastir Zelve koji datira još iz ranovizantijskog perioda. Na mestu manastira nastaće naselje koje je iseljeno tek pedesetih godina prošlog veka, a ceo prostor pretvoren u muzej pod vedrim nebom. Zelve priziva sećanja na puljanske Sassi di Matera na jugu Italije, gde su ljudi sa sitnom stokom takođe obitavali u zemunicama sve do kraja prošlog veka.
Kad se od Zelvea produži dalje ka Urgupu, prolazi se kroz pustinjski predeo u bojama cimeta, to je Devrent vadisi, prozvana i kao Dolina mašte zbog izraženog bogatstva oblika stenovitih formacija.
Opisao sam samo one najprostranije i najupečatljivije doline u čarobnoj Kapadokiji. Čudnovati reljef odlika je čitavog ovog mikro-prostora. Kamenih kula sa izrezbarenim prozorima i pećinskih crkvica čini se da ima bezbroj.
Prirodne fenomene upotpunjavaju slojevi daleke prošlosti iz vremena čiji tragovi su na drugim mestima odavno nestali (rani srednji vek).
Kapadokija odiše fantastikom.
Posetu kanjonu Ihlara i Manastirskoj dolini kod gradića Guzelyurt sam svesno ostavio za neku narednu posetu. Jer otkrivanje goleme Turske tek smo započeli.
Vid, Jelena i Nebojša, novembar 2024. godine
NESTVARNA MESTA. 