Berat.

^{Beleške sa puta: Albanija 1/5}

Ex multitudine unum – Berat, grad hiljadu prozora i nesuđeni imenjak jednom drugom, belom gradu.

Berat kao Beligrad – navodno mu je srpski car Dušan nadenuo ovo slovensko ime osvojivši ga 1343. godine. Naziv je ostao i nakon dolaska Turaka (1418. godine). U starim spisima Berat je tako na latinskom Belogradum ili Bellegradum, Veneti ga zovu rumelijski a Turci arnautski Beograd. Na grčkom je Βελλέγραδα.

Berat je kroz vekove a i dan danas jedan od najlepših gradova na Balkanu. Reka Osum se postarala da orografska simetrija grada bude besprekorna – stari grad strateški je smešten u prirodnom amfiteatru. Na južnom brdu smestila se hrišćanska mahala – Gorica, a prekoputa nje, islamski Mangalem.

Gorica mu dakle dođe kao sarajevski Bistrik, leđima je okrenuta suncu, čiji zraci tokom zime ni ne prebace brdo. Mangalem bi sa druge strane predstavljao osunčani Vratnik.

Jezik arhitekture starih čorbadžijskih kuća u starom balkanskom stilu se besprekorno uklopio u prirodni ambijent minijaturne rečne klisure. Gore iznad grada nalazi se i treća istorijska četvrt, beratska Kaljaja – impresivno utvrđenje sa mahalom unutar očuvanih zidina, koja krije i nekoliko prastarih crkava.

I kao da sve to nije dovoljno, Berat krase dva pešačka mesta, to su elegentan viseći most Ura e Gorices i stariji ali po imenu mlađi Ura e Re.

Ura e Re (u prevodu “novi most”) potiče iz turskog doba, i ponovo priziva sličnosti sa Bosnom. Sa širokim lučnim svodovima nalikuje višegradskoj na-Drini-ćupriji, iako potiče iz docnijeg perioda (XVIII vek).

Berat kao nezaobilazna tačka svakog itinerera po Albaniji privlači turiste. I pored toga, to je živ grad sa živim stanovnicima a koji ne žive od turizma.

Slamom natimareni magarac, penzioneri u večernjoj šetnji na korzou ili u lokalnoj kafani, sve su to mogući prizori u Beratu. Veći deo kuća u Gorici još uvek nije renoviran ili pretvoren u pansione. Stanari i dalje sade povrće i gaje vinovu lozu oko svojih kuća u starom gradskom jezgru. Sve to čini ovaj grad iskrenim i živim a koji u trenutku posete još uvek nije poklekao pod žrvnjem masovnog turizma jednog Kotora ili Dubrovnika. Koliko će to sve trajati, teško je reći.

Verski suživot u Beratu datira vekovima unazad. U zenitu slave u XVIII veku, kada je Berat jedno kratko vreme i sedište pašaluka, u gradu se pričao turski, albanski i aromunski (vlaški). Za vreme drugog svetskog rata, lokalno stanovništvo islamske vere je skrivalo pripadnike jevrejske zajednice. Upada u oči kako je uprkos religijskoj različitosti i kasnom formiranju nacionalne države, nacionalno jedinstvo Albanaca ostalo neokrnjeno – za razliku od Srba, Hrvata i Bošnjaka.

Za ljubitelje hodanja, Berat je pravo mesto. Preporučena ruta glasi otprilike ovako, sa tvrđave u grad, potom preke reke u Goricu pa gore na susedno brdo. Potom nazad preko kamene ćuprije i planinarskom stazom Shtegu i Eremiteve pored crkvice Svetog Mihajla gore nazad u Kaljaju. Šest kilometara “planinarenja” u istorijskom okruženju sa 400 metara visinski (.gpx ovde).

Nakon jutarnjeg đira kroz sve tri istorijske četvrti vredi posetiti i neke od ovdašnjih drevnih crkava. Pre svega, “katedraju Šen-Meri” (Katedraja Fjetja e Shën Mërisë, u prevodu Crkva Uspeća Device Marije) a koja je deo muzeja ikona Onufri. Glavna atrakcija je ikonostas od orahovine koga krasi izuzetna plastika, jer je mekano drvo omogućilo izuzetnu slobodu oblikovanja.

U blizini je i najstarija crkva u Beratu Kisha e Shën Mari Vllahernës (Crkva svete Marije Vlaherne), sa starim freskama. Od džamije u Kalaji ostao je samo deo minareta.

Berat pleni lepotom i smirenošću uspavanog malog grada. Idealna ulazna kapija za podrobnije upoznavanje živopisnog juga Albanije.

Iz ovog starog grada uputili smo u susret planini Tomori, a sledeći tok prečiste reke Osum koja na dva sata krivudave vožnje uzvodno od Berata gradi čudesan kanjon. Kako je to sve izgledalo, videćemo u narednoj epizodi putopisnog feljtona iz Albanije.