---

Prostor oko najvećeg jezera bivše Jugoslavije se može podeliti u dve različite sociogeografske celine.

• “Krajina” – južni obod velikog jezera sa mediteranskim, morskim facetama. To je prostor od Virpazara pa sve do granice sa Albanijom sa izraženim multikonfesionalnim karakterom.

• “Riječka nahija” – zapadni deo jezera koga čini Rijeka Crnojevića sa okolnim zalivima i pritokama.

Krajinom sam prošao jednog nezaboravnog majskog dana, od Vranjine preko Lučice i Godinja do Donjih Murića i ostrva Gorica. Krug sam nekoliko godina kasnije zatvorio preko Ostrosa i drevnog Svača.

U nastavku sledi priča-u-slikama posvećena “zmaju od reke”, Rijeci Crnojevića. Priču je ispričala jedna stara krivudava cesta niz koju se nižu ribarska sela u kamenu Dodoši i Karuč, neprikosnoveni vidikovac Pavlova strana, opuštajući Macalov brijeg i skriveni Zaboj i Poseljani.

Riječki svijet ima bezbroj lica. Ovde se prepliću jezerski, močvarni i rečni element prostora kao retko gde drugo. U sudaru planinske i mediteranske klime, visoke vode na prelazu godišnjih doba kreiraju nestvarne prizore.

Zadatak koji sam sebi zadao bio je upravo uhvatiti sinergiju prolećnog poplavnog talasa i bljesak prolećnih boja u najboljem mogućem trenutku. U tome mi je svesrdno pomogao moj dobri drug iz Kuča, ali istinski, pravi zaljubljenik u jezero, Ilija Rajda Perić.

Dodoši.

Dodoši su staro ribarsko selo zbijenog tipa smešteno na isturenom rtu u podnožju uzvišenja Bobija. Do Dodoša vodi samo jedan kopneni put ako se izuzme prašnjava letnja veza ka Žabljaku Crnojevića.

Sa Bobije se pruža raskošan pogled na jezero. Planina Lovćen je na zapadu, na istoku Rumija, dok u centralnom vodenom planu dominiraju Andrijevska gora, Prevlaka i Vranjina. Primetni “trag vode koja teče kroz vodu” je Karatunska reka, koja sa postepenim povlačenjem vode u kasno proleće, postaje sve vidljivija.

Dodoši su mesto sa dva lica, letnjim i zimskim.

Preko leta, nivo jezera je nizak, prepuštajući prostor livadama. Vodenim putem odavde je moguće kretanje u tri smera: ka centralnom delu jezera, ka Prevlaci i ušću Rijeke Crnojevića, ili sledeći Karatun u suprotnom smeru, ka Žabljaku Crnojevića i dalje ka najsevernijem jezerskom zalivu – Malom Blatu.

Zimi sve izgleda potpuno drugačije, Dodoši su skoro sa svih strana okruženi vodom koja doseže do kamenog bedema samog naselja.

Stanovnici Dodoša se, kao što je za očekivati, tradicionalno bave ribarstvom i vrlo su vešti u tome. Cela oblast “riječke nahije” je zemlja Ceklina – Ceklin je ratoborno crnogorsko pleme koje u XVII veku zaposelo istočni deo Skadarskog jezera proterujući odatle tursko stanovništvo.

Karuč.

Karuč je biser istorijskog nasleđa Skadarskog jezera, mesto gde su se odavnina raspletale ribarske mreže i gde je Petar I Petrović imao svoj zimovnik čije su ruševine i danas vidljive. Karučko oko je duboko nekoliko desetina metara i predstavlja prirodno mrestilište.

Mesto pleni nesvakidašnjom atmosferom – ovde se treba potpuno opustiti i prepustiti okolini a najbolje mesto za to je ribarska konoba “Karuč” domaćina Sloba Jovićevića. Na meniju je odlična riblja čorba, pastrmka i jegulje. Cene su pristupačne a posle ručka se možete i provozati Slobinim čunom po jezeru.

Poslednjih godina, blizina glavnog grada preti da negativno transformiše ovo mesto u pozornicu kafanskog provoda i na kopnu i na vodi…

Pavlova strana.

Kad se od Karuča preko Rvaša produži dalje uz jezero, kod skretanja za mesto Meterizi na trenutak treba zatvoriti oči…

Otvoriće se možda i najpoznatija razglednica Crne Gore, nestvarni meandar Rijeke Crnojevića i pogled koji se čini da dopire u beskraj. Markantni blizanci Vranjine neizbežni su ukras svake tačke promatranja jezera.

Rijeka Crnojevića.

Rijeka je izgleda uz Virpazar, epicentar onog ordinarnog turizma na jezeru, gde se stvari svode na masovne brodske izlete i kafanske terase.

Ipak, ako se ovde dođe u jutarnjim satima, može se uživati u ambijentu oko starog kamenog mosta nekadašnjeg ribarskog mesta. U socijalističko vreme ovde je postojala fabrika sardina.

U blizini današnjeg naselja nalaze se ostaci drevnog grada Oboda. Riječki Obod je predstavljao jedno od poslednjih uporišta Crnojevića, srednjevekovnih vladara Zete. Nakon gubitka Žabljaka, Ivan Crnojević se povukao na Obod. Na Obodu se nalazila i prva štamparija na Balkanu.

Dalje ka Virpazaru, Rijeka Crnojevića nastavlja da priča svoju vijugavu priču, zbog koje smo danas tu. Još jedan nestvarni zaokret od 360 stepeni, dok se u produžetku nazire Pavlova strana gde sam nekoliko sati ranije dočekao svitanje.

Zaboj.

Zaboj nije samo pogled – jer ovde se nekada nalazilo čitavo selo. Ugnježden na stenovitom visu, Zaboj kao da lebdi iznad centralnog dela jezera, sa vizuelnom lepezom od Lovćena do Rumije. Stara kamena kućišta savršeno dopunjuju ambijent prirodne jezerske terase.

Stanovništvo mediteranskog zaleđa Crne Gore je odvajkada živelo u razbacanim selima i zaseocima poput ovoga. Seljani su obrađivali minijaturne njive u plodnijim delovima kraškog pejzaža, najčešće u terasastim formacijama (“zgrade”). Od zemlje bi se dobijao kukuruz, krompir (“krtola”) i neke vrste povrća. Svaka porodica je obično posedovala i nešto stoke: kravu, koze, tovarnog magarca ili konja. Sela su bila međusobno povezana stazama koje su negde bile i popločane. Kolski putevi su dalje vodili i do većih mesta gde bi se trgovalo (Virpazar – kako mu i samo ime kaže).

Druga polovina XX veka donosi prevelike promene. I dok je život u teže dostupnim krajevima u prošlosti značio slobodu (jer Turci su su manje marili za neplodne i teško dostupne krajeve), modernizacija i industrijalizacija motivišu na migracije. Serija jakih zemljotresa u Crnoj Gori samo je zapečatila sudbinu ovih krajeva. Minijaturna naselja riječke i katunske nahije poput Zaboja, Razdobja, Zalaza i pešačke veze koje su ih povezivale sa ostatkom sveta polako tonu u zaborav. U odsustvu čoveka, šuma i mediteranska makija ponovo osvajaju prostor.

Ovogodišnja majska poseta jezeru ipak otkriva pozitivne momente. Grupa entuzijasta oko nevladine organizacije Balkan Tour se uz podršku donatora potrudila da prokrči i oživi neke od starih pešačkih veza sela virpazarskog kraja – na radost svih istinskih zaljubljenika u Skadarsko jezero, podalje od masovnih brodskih izleta i pratećeg kafanskog provoda.

Do Zaboja se tako na sreću nije potrebno probijati kroz trnje i kamenjar (kao do susednog Komaraštika). Obeležena kružna staza polazi sa glavnog puta nedaleko od sela Komarno i do nestvarnog vidikovca prati davno zaboravljene mulatiere pored mahovinom presvučenih suvomeđa. Peške se sa iste početne tačke može sići i do susednih Poseljana.

Poseljani.

Poseljani su u stara vremena bili cuveni po svojim vodenicama. Skadarsko jezero crpi vodu od okolnog krša Lovćena i Paštrovića gore, i u konačnom ishodu preko Bojane predaje Jadranu. U proleće je teško je razaznati gde prestaje kopno a gde počinje voda. Vodeni efemeris posmatran iz visa izgleda kao mali raj. Valjalo bi sledeći put spustiti se dole na supu ili kajaku!

Skadarsko jezero – prolećna destinacija bez premca. Kad je sredina maja u pitanju, dileme nema – svi putevi bloga vode na Skadarsko jezero. Do sledećeg proleća i novih prizora iz Izgubljenog raja!

Predele posetili i fotografisali Ilija Perić i Nebojša Atanacković 2021. godine i Nebojša Atanacković ponovo u maju 2022. godine.

Bonus helivideo.me eskluzivno za “nestvarni blog” 🙂

Perfektna baza za obilazak jezera: HooPoe Glamping, Braćani (Virpazar).